Kazak Kelimesinin Etimolojisi

Kazak Kelimesinin Etimolojisi
Kazak Türklerine ad olan ‘Kazak” kelimesinin kökeni hakkında çeşitli görüşler ve rivayetler vardır. Hepsi de değerli kişi ve kurumların görüşleri olduklarından sizinle paylaşmak istiyoruz.

» Prof. Dr. V. I. Veselowski’ye göre Kazak kelimesi, “kaza benzeyen insan, yani kuş gibi serbest” anlamına gelir.

» Kraft’a göre de kelime, ‘Kaz+ak’, “beyaz ana kaz” anlamındadır. Ancak, bu iki görüşün de tutarsız olduğunu söyleyebiliriz.

» Zira Türk lehçelerinde -ak ekiyle “benzer” anlamında ad oluşturulmamaktadır. Zeki Velidi Togan “Kazak” adının önceleri sultanlar için kullanıldığını belirtir. Togan’a göre Kazak adı, daha sonraları anlam genişlemesine uğramıştır.

» Sultanlara bağlı oymaklar ve devlet için kullanılmıştır. Togan, “Siyasal bir amaçla, bir ayaklanma sonucu, çok kez ailesi olmaksızın (bekâr) ve kimi zaman da ailesi ile birlikte toplumdan uzaklaşan, kırlara çekilen isyancılara “Kazak” dendiğini” söylemektedir.

» Türk boyları arasında, ergenlik çağına eriştiklerinde, eşkıyalık amacıyla evlerinden ayrılan gençler ayrıldıkları zaman “Kazak” adı verilir. Kırgız ve Kazak lehçelerinde “hür adam; gözü pek binici” anlamlarında kullanılan “Kazak” sözü, Tatar Türkçesinde “bekâr” anlamına gelmektedir.

» Yukarıdaki anlamlara uygun olarak Türkiye Türkçesinde de “Kazak” sözü, “karısına söz geçirebilen, dediğini yaptırabilen, sert erkek” anlamlarına gelir. Reşit Rahmeti Arat’a göre de “Kazak” sözü, “hür, serbest, evsiz barksız, bekâr, mert, yiğit, cesur” anlamındadır.

» Kelime, aynı anlamı ile Slavcaya da geçmiştir. Kazak sözünün bir diğer anlamı da atlı askerdir. Türkçe Sözlük’te kelimenin bir anlamı, “Rusya’da ve İran’da ayrı bir sınıf oluşturan atlı asker” olarak geçer.

» Tatar İsimleri Sözlüğü’nde de “atlı asker” olarak geçmektedir.

» Ahmet Caferoğlu, “Kazak” kelimesini “silahşor, kızan, askerlik yükümlüsü” şeklinde açıklamaktadır.

» Kazak kelimesinin etimolojisi hakkında en yaygın ve ittifak edilen görüş, kelimenin “Kaz-” fiilinden türediğidir. “Kaz-” fiili, “serseri dolaşmak, evsiz yurtsuz gezmek” anlamına gelmektedir. Kelime bu anlamıyla Çağatay sözlüklerinde ve Kumuk lehçesinde mevcuttur.

» Houstma tarafından yayımlanan, Kıpçak lehçesine benzeyen 1245’te Mısır’da yazılmış el yazması lügatte “Kazak” kelimesi, “ailesiz, yalnız başına olan” anlamlarına gelmektedir.

» Abuşka sözlüğünde de “Kazak” kelimesi, “evsiz, başıboş dolanan” anlamındadır.

» Sözlük Nevaî’den şu örneği de verir: “İhtiyar kadın dedi; şayet Şah Kazak olsaydı, kim kılıcı çıkartır ve askeri idare ederdi?”

» Samayloviç, Barthold, Radloff, Vambery, Zenker, Gombocz gibi pek çok âlim “Kazak” sözünün “başıboş gezen, evsiz barksız” anlamlarına geldiği görüşündedir.

Benzer yazılar:

Kazakistan Kazakistan’da Latin Alfabesi Astana’da ve Almati’de nereleri gezelim? Kazakistan’ın Başkentinin yeni ismi ‘Nursultan’